Het RAAS systeem

Een goede uitleg in het Engels is weergegeven op de volgende website/For the English explanation, see link below:

http://www.nephjc.com/news/covidace2

In het Nederlands en vereenvoudigd weergegeven betekent dit het volgende.

Er zijn duidelijke aanwijzingen dat het coronavirus gebruik maakt van het Renine-Angiotensine-Aldosteron Systeem (RAAS). Dit systeem is belangrijk bij de regulatie van de bloeddruk. Als er meer aldosteron wordt aangemaakt, wordt er meer water en natrium vast gehouden in het lichaam en kalium via de urine uitgescheiden. Hierdoor stijgt de bloeddruk. Als de bloeddruk te hoog wordt vindt er een feed back regulatie plaats en wordt aldosteron naar beneden bijgesteld en normaliseert de bloeddruk.

De aanmaak van aldosteron verloopt via een aantal stappen: renine (gemaakt in de nieren) activeert de omzetting van angiotensinogeen (Ang) naar angiotensine 1 (Ang1) en vervolgens activeert angiontensine converting enzyme (ACE) de omzetting van Ang1 naar angiotensine 2 (Ang2). Diverse weefsels, maar vooral de nieren, hart, de bloedvaten en de longen hebben receptoren voor Ang2. Dit zijn de zogenaamde Ang2 receptoren type 1 (AT1 receptor) en type 2 (AT2 receptor).

Globaal kunnen we stellen dat als Ang2 aan de AT1 receptor bindt er aldosteron wordt geproduceerd en de bloeddruk stijgt. Verder heeft overmatige binding van Ang2 aan AT1 niet alleen hypertensie tot gevolg, maar ook ontstekingsreacties, apoptose en fibrose vorming worden geactiveerd. Vooral de sterke stijging van NAD(P)H oxidase (NOX) en daardoor een sterke toename in de vorming van vrije zuurstof radicalen (ROS) en oxidatieve stress zijn opmerkelijk.

Kortom, het heeft veel nadelige effecten op het endotheel van veel organen en draagt uiteindelijk bij tot artherosclerose in hart, vaten (hart en vaatziekten) en nieren (arteriestenose) en schade aan andere organen.

Als echter Ang2 een binding aangaat met de AT2 receptor dan vinden deze reacties niet plaats en ontstaat er zelfs relaxatie van de vaten en verminderde oxidatieve stress. Het is dus niet alleen de Ang2 concentratie in het bloed, maar vooral de verhouding van de AT1 en de AT2 receptor (AT1/AT2 ratio) op de cellen die bepalen in hoeverre het uiteindelijke leidt tot endotheel schade.

Er is een tweede belangrijk beschermingsmechanisme, in 2000 voor het eerst beschreven, dat schade aan endotheel moet voorkomen bij toename van Ang2/AT1 en normale regulatie van de bloeddruk. Het Ang2 kan namelijk nog verder omgezet worden met een enzym dat lijkt op ACE, namelijk ACE2. Dit ACE2 heeft een zeer hoge affiniteit voor Ang2 en niet voor Ang1 en Ang. Dit zorgt ervoor dat er een nieuw product wordt gevormd, het zogenaamde Ang(1-7). Dit Ang(1-7) bindt niet aan AT1 en AT2, maar heeft een eigen receptor, de MAS receptor. De binding van Ang(1-7) aan deze MAS receptor heeft tal van positieve effecten: vermindering van oxidatieve stress, voorkomt hypertrofie en fibrose en verbetert de insuline gevoeligheid.

Bij mensen met metabool syndroom (grote buikomvang, verhoogd nuchter glucose, verhoogde triglyceride/HDL-cholesterol ratio, verhoogde bloeddruk, verhoogde hsCRP), diabetes, hartfalen of alleen hypertensie zorgen al deze aspecten voor een gestoorde, namelijk verhoogde, AT1/AT2 ratio. Tegelijkertijd is er een toename van ACE2 en MAS receptoren om bescherming te bieden tegen de negatieve effecten van de verhoogde Ang2/AT1 systeem. Deze toename is echter op de lange termijn bij lange na niet afdoende en leidt dus desondanks toch tot een sterk verhoogde kans op artherosclerose.

Het coronavirus maakt gebruik van het ACE2/MAS systeem. Het virus bindt aan ACE2 en aan het ACE2/MAS complex en dringt hiermee de cellen binnen. Omdat dit vooral in de longen een belangrijke rol speelt ontstaan er vrij snel ernstige ademhalingsproblemen: severe acute respiratory syndrome (SARS). Het coronavirus is een SARS virus (ook wel SARS-Cov-2 genoemd) en heeft veel gemeenschappelijke kenmerken van het eerste SARS virus van de uitbraak in 2003 (SARS-Cov). De ziekte die dit huidige virus veroorzaakt wordt Corona Virus Disease 2019 (COVID-19) genoemd. 

Juist de mensen die het Ang(1-7)/MAS systeem zo hard nodig hebben (mensen met metabool syndroom, hypertensie, diabetes, hartfalen) zijn nu gevoeliger geworden voor een corona infectie. Als dit beschermende systeem ook nog wegvalt zijn de gevolgen (vooral vanwege de forse oxidatieve stress) veel ernstiger.

ACE remmers (ACEi of ACE blockers) leiden tot een verlaging van Ang2, maar compensatoir tot een verhoging van het enzym ACE2. De vorming van Ang(1-7) is daarom zeer moeilijk te voorspellen omdat dit ook in de verschillende weefsels een grote variatie kent.  Dit geeft echter wel aanleiding tot de speculatie dat ACE remmers mogelijk leiden tot meer ziekteverschijnselen bij een corona infectie. Alle cardiologische verenigingen hebben (terecht) opgeroepen ACE remmers niet zomaar te stoppen. Dit kan leiden tot oncontroleerbare hypertensie met alle gevolgen van dien. Andere antihypertensiva die potentieel juist een positieve bijdrage kunnen leveren worden nu uiteraard goed bestudeerd. Op eigen houtje aan medicatie gaan sleutelen is uit den boze.

Statines (cholesterol synthese remmers) en dus ook rode gist rijst hebben een positieve werking op het oxidatieve systeem en remt ontstekingsreacties en zijn ook in staat de Ang(1-7) productie te bevorderen. Tijdens de ebola uitbraak zijn veldstudies gedaan met de combinatie van een statine met een AT1 remmer (AT1 receptor blocker; ARB) met positieve uitkomsten. Dit is echter nog niet in goede wetenschappelijk vervolgstudies bevestigd en of dit bij het coranavirus ook zo werkt weten we niet.

COVID-19 en voedingsgeneeskunde

Wat kunnen we dan wel doen. Zoals hierboven duidelijk is geworden staat het oxidatieve systeem onder grote druk bij een corona infectie. Het is van groot belang om dit te ondersteunen.

Hoewel voedingsinterventie wat langere tijd nodig heeft is het toch raadzaam hier direct mee te starten. Bij sommige mensen heeft het snel een zeer positief effect.

Er zijn van diverse voedingsinterventies bekend dat ze de bloeddruk kunnen verlagen. Het DASH dieet (Dietary Approaches to Stop Hypertension) is uitvoerig in de literatuur beschreven en wordt door diverse instanties aanbevolen. Op diverse sites kan je meer info vinden over het DASH dieet:

https://www.hartstichting.nl/gezond-leven/gezond-eten/zout-eten/dash-dieet-verlaagt-bloeddruk

Van de therapeuten uit ons netwerk weten we dat Metabolic Balance zowel de op metabole aspecten als op de bloeddruk een zeer positief effect heeft. Hierbij moet echter wel een bloedafname (kan met een vingerprik) gedaan worden en dat is op dit moment een contraindicatie. Maar ter ondersteuing na een infectie is het zeker aan te bevelen. Vooral mensen die ernstige klachten hebben gehad zullen veel baat hebben bij hun herstel door gezonde voeding.

Andere diëten en voedingsinterventies waar diëtisten en orthomoleculair therapeuten goede ervaring mee hebben wat betreft verlaging van de bloeddruk en verbetering van glucose en lipid metabolisme zijn uiteraard ook te overwegen.

COVID-19 en bioflavonoiden

Extra aandacht wil ik besteden aan voeding en supplementen met sterke anti-oxidatieve werking. Vooral de bioflavonoiden zijn hier belangrijk.

Van diverse flavonoiden is aangetoond dat ze in staat zijn om de ratio AT1/AT2 positief te beïnvloeden ten gunste van AT2. De meeste onderzoeken zijn gedaan in dierproeven en enkele humane studies zijn beschreven met positieve resultaten voor curcumine en kaemferol.

Bijzondere aandacht moeten we besteden aan de flavonoiden die in staat zijn om bepaalde protease te remmen. Het corona virus maakt een aantal eiwitten. Het S-protein aan de buitenkant van het virusdeeltje gaat een binding aan met ACE2/MAS receptor (zie boven). Daarnaast maakt het virus een tweetal proteases: papain-like protease (PLpro) en 3-chymotrypsin-like cysteine protease (3CLpro) ook wel het coronavirus main protease genoemd. Dit 3CLPro protease is een bekend eiwit uit de virologie. Ook het HIV virus maakt gebruik van een soort gelijk enzym om het grote eiwitblok te splitsen in afzonderlijk functionele eiwitten nadat ze door de gastheer zijn aangemaakt. Het 3CLPro eiwit wordt gezien als de achilles hiel van het corona virus. Niet voor niets worden HIV remmers zoals Lopinavir/ritonavir ook voorgesteld om in te zetten als therapie bij COVID-19.

Ook is er een zoektocht gaande, vooral vanuit China en Korea waar de phytotherapie een belangrijkere rol speelt, naar natuurlijke remmers van het 3CLpro. In enkele onderzoeken zijn een groot aantal flavonoiden vergeleken met Lopinavir wat betreft hun effectiviteit.  Hier komen drie belangrijke natuurlijke flavonoïden naar voren met krachtige anti-3CLPro werking die vergelijkbaar zijn met Lopinavir. Verder zijn er drie natuurlijke flavonoïden beschreven die eerder getest zijn bij het SARS-Cov virus. Deze 6 flavonoiden uit natuurlijk bronnen kunnen een basis vormen voor een natuurlijke preventie of kunnen mogelijk vermindering van klachten geven. Er zijn uiteraard geen grote klinische studies mee gedaan, dus het wetenschappelijk bewijs is nog mager.

• Herbacetin. Dit komt veel voor in lijnzaad
• Rhiofolin en Hesperidin. Deze komen voor in citrusfruit en vooral ook de schil van citroen, lemoen, grapefruit en sinaasappels (orange peel). Marmelade is een uitstekende bron voor deze stoffen.

• Pectolinarin. Dit komt voor in enkele distelsoorten zoals beschreven voor Cirsium setidens (Koreaanse distel), maar mogelijk ook in andere distels. Verder in Lantana camara (Verbena familie zoals ijzerhard)
• Galangal in Laos, Laoswortel of Thaise gember (Alpinia galanga)
• Curcumine in Kurkuma of geelwortel
• Kaemferolen zoals quercetine en myricetine komen voor diverse groenten en bessen: waterkers, rucola, spinazie, boerenkool, blauwe en zwarte bessen, kruisbessen, kiwi, aardbeien, vlierbessen
• Cinnamaat in kaneel

Dagelijks gecombineerd gebruik van bovenstaande flavonoid rijke voedingsmiddelen kan bijdragen aan vermindering van de COVID-19 ziekte. Lijnzaad en citrusfruit (ook de schil) lijken de meest potentiele kandidaten om een positieve bijdrage te leveren. Het zijn allemaal zeer gezonde producten die geen toxische bijwerkingen kennen.

Hoewel zoethout (glycyrrhizine) ook recent beschreven is als een natuurlijke ACE2 remmer en potentieel zou kunnen beschermen tegen het coronavirus wil ik dat ten zeerste afraden. Zoethout remt namelijk ook een ander enzym wat uiteindelijk kan leiden tot hypertensie en hypokalemie. Juist de hypokalemie is een serieuze complicatie bij ernstig zieke patiënten met corona infectie.

Andere supplementen

Selenium speelt een belangrijke rol bij het in stand houden van een goed immuun systeem. Aangezien we op selenium arme gronden leven (hooguit de kuststreek bevat nog wat selenium) en dus weinig binnen krijgen via de voeding is dit een noodzakelijk supplement voor een optimale immuun status. Paranoten zijn een goede bron voor selenium (2 per dag is ruim voldoende). Daarnaast zijn ook zink en jodium beperkt in de voeding aanwezig en spelen ze een rol bij het immuunsysteem. Kelp en spirulina zijn goede bronnen van bovenstaande spoorelementen, maar mogen niet worden overgedoseerd. Paddestoelen extract (vooral Chaga) bevatten een goed gebalanseerde mineralen samenstelling en zijn krachtige ondersteuners van het immuunsysteem.

Over vitamine C wordt al veel geschreven en het nut is algemeen bekend. Bij gebruik van veel antioxidanten (zie hierboven) is gebruik van extra vitmamine C sterk aan te bevelen. Ascorbinezuur is een molecuul dat eenvoudig radicalen overneemt van alle andere geoxideerde stoffen om ze vervolgens weer te reduceren. Dit voorkomt dat (gesuppleerde) antioxidanten kunnen gaan functioneren als oxidanten, met alle gevolgen van dien. Het gereduceerde vitamine C (dehydroascorbinezuur) wordt vervolgens als afval eenvoudig via de urine afgevoerd.

Vanwege de enorme druk op de oxidatief metabolisme wordt er veel NAD(P) en glutathion verbruikt en dreigt er een tekort aan vitamine B3. Dit is op te vangen door (tijdelijke) suppletie met nicotinamide riboside en N-acetylcysteine tijdens de periode van ernstige vermoeidheid.

Vitamine D, op een niveau hoger dan algemeen wordt geadviseerd, heeft een ontstekingsremmende werking bij een bloedwaarde meer dan 80-100 pmol/l. De rol van vitamine D bij preventie van virusinfecties staat overigens nog ter discussie. Maar diverse onderdelen van het immuunsysteem worden duidelijk positief beïnvloed bij voldoende vitamine D.

Testen

We hebben de afgelopen jaren thuisafname testen ontwikkeld om zelf thuis een eenvoudige bloedafname te doen (twee druppels bloed) en naar ons op te sturen voor onderzoek. Zo kunnen we nauwkeurig vaststellen wat uw risicoprofiel is voor metabool syndroom, vitamine en antioxidantstatus (cholesterol, triglyceride, HDL en LDL cholesterol, glucose, hsCRP, GGT en vitamine D). We gebruiken hiervoor reguliere IVD gecertificeerde laboratorium methoden die volledig vergelijkbaar zijn met ziekenhuislaboratoria. Voor meer informatie neem contact op met info@hesselsgrob.com